آشنایی با سوئیف و شبکه و پیام های آن

در این مقاله قرار است سوئیفت (Swift) را تعریف نماییم و تاریخچه آن را مرور نماییم و اطلاعاتی در مورد مزایای سوئیفت، شبکه سوئیف، پیام های سوئیفت مطالبی را ارائه دهیم و همچنین شرایط عضویت در سازمان سوئیفت و عضویت ایران را سوئیفت را بررسی نماییم.

تعریف سوئیفت (SWIFT) چیست

عصر حاضر زمان پیشرفت کلیه علوم و فنون است و صنعت بانکداري از این قاعده مستثنی نیست. تحولاتی شگرف در صنعت بانکداري با به کارگیري فنآوري مخابراتی و رایانه اي، به وقوع پیوسته است که بسیاري از آنان در گذشته دور از ذهن بودند.
حرکتی که در راستاي توسعه علوم و فنون بانکداري ایجاد شده، پایان نیافته است و به نظر نمی رسد با توقف مواجه باشد و آنانی که با توجه به مقتضیات با این حرکت هم سو و آینده نگر نباشند، بالطبع مشکلات عدیده اي در پیش روي خواهند داشت و از آن جا که تجارت بین المللی روز به روز در حال گسترش است و یکی از ابزارهاي درگیر در این امر، بانک ها هستند که همواره باید براي ارائه خدمات و تسهیلات بهتر به تجار و سرعت بخشیدن به انجام مبادلات تجاري چاره اندیشی و از تجهیزات جدید و پیشرفته استفاده کنند.

لذا به منظور پاسخ به نیاز شبکه بانکی، سوئیفت به عنوان یک ابزار مفید و پاسخگو در قیاس با سایر ابزارهاي مخابراتی تأسیس شد. برای آشنایی بیشتر با سوئیفت به موارد زیر توجه کنید:

• در سوئیفت پیام هاي بانکی استاندارد هستند و براي هر نوع امور بانکی یک پیام مشخص و تعریف شده است و کلیه بانک ها ي عضو سوئیفت ملزم هستند براي مخابره پیام از فرمت خاص استفاده کنند.
• سوئیفت ادعا می کند که در حدود 99/99 درصد قابل اطمینان است. علت این ادعا مفقود نشدن یک پیام سوئیفتی از اول تاسیس در این شبکه است. بنابراین با حجم زیاد پیام ها، قابلیت اطمینان به سیستم نزدیک به صد درصد است.
• مقررات سوئیفت اعلام می دارد هر عضو شبکه سوئیفت باید حداقل در روزهاي کاري هشت ساعت آمادگی دریافت پیام را داشته باشد و اگر از مقررات عدول کرد، باید به سوئیفت پاسخگو باشد.
• پس به طور کلی سوئیفت در کلیه 365 روز سال و کل یه 24 ساعت شبانه روز قابل دسترسی و مبادله پیام امکان پذیر است.
• به استناد ماده 14 اساسنامه سوئیفت، اعضاي 25 نفري هیأت مدیره سوئیفت را بانک هاي عضو انتخاب می کنند و هر بانکی که بیش از یک و نیم درصد از سهام  سوئیفت را در اختیار داشته باشد، می تواند یک عضو هیأت مدیره را معرف کند.

مرور تاریخچه سوئیفت

رشد چشمگیر سوئیفت مرهون دارا بودن مزایاي فراوان این سیستم براي بهره گیران در تسویه معاملات بین المللی است که مهمترین آنها به شرح زیر است:

• استاندارد: 

سیستم به نحوي طرح ریزي شده است که با ارسال پیام از طریق شبکه سوئیفت امکان برقراري ارتباط بین رایانه هاي دو بانک و انجام کلیه مراحل حسابداري از قبیل عملیات بستانکاري و بدهکار کردن حساب هاي زیربط، تهیه صورت حساب و صورت مغایرت بدون دخالت نیروي انسانی امکان پذیر بوده و روز کاري بعد کلیه اقلام باز حساب هاي ارزي مشخص و امکان رفع مغایرت ها به طور سریع فراهم خواهد بود . انجام این گونه عملیات به صورت (سنتی-دستی) با چند ماه تأخیر استخراج می شود . از طرفی در سوئیفت پیام هاي بانکی استاندارد هستند و براي هر نوع امور بانکی یک پیام مشخص و تعریف شده است و کلیه بانک هاي عضو سوئیفت ملزم هستند براي مخابره پیام از فرمت خاص استفاده کنند. هم چنین کلیه ارزها در سیستم سوئیفت استاندارد و بین المللی هستند .

پس می توان گفت مزایاي استاندارد بودن عبارتند از:

الف - جلوگیري از سلیقه اي عمل کردن افراد در تنظیم متون پیام هاي بانکی.
ب - شناسایی سریع پیام ها.
ج - جلوگیري از اتلاف وقت در تنظیم متن پیام هاي بانکی.
د - سرعت بخشیدن به تنظیم متن پیام هاي بانکی.

در استاندارد سازي پیام هاي بین بانکی براي سهولت کار و ایجاد نشدن استانداردهاي جدید، سوئیفت استانداردهایی را که مؤسسات بین المللی از قبیل ISITC , ISDA , ICC , ISO ابداع کرده بودند، پذیرفت و براي مواردي که  استانداردي وجود نداشت، استانداردهاي جدید تهیه کرده است.

• قابلیت اطمینان:

طراحی سیستم سوئیفت به نحوي بوده که درصد اشتباه در آن بسیار اندك است و در صورتی که مشخصه پیام به طور صحیح و مطابق با استانداردها تنظیم نشود، سیستم از قبول آن خودداري میکند . سوئیفت ادعا می کند که در حدود 99/99درصد قابل اطمینان است. علت وجودي این ادعا مفقود نشدن یک پیام سوئیفتی از اول تأسیس در این شبکه است . بنابراین با حجم زیاد پیام ها قابلیت اطمینان به سیستم نزدیک به صد در صد است.

• امنیت:

پیام هاي مبادله شده به صورت خودکار مخابره می شوند و متن پیام ها تا رسیدن به مقصد پراکنده و نامفهوم است و دسترسی به پیام ها توسط افراد غیرمجاز میسر نیست. از نظر امنیتی در مقایسه با تلکس مزایاي زیر را می توان برشمرد:

الف - در سیستم رمزدهی تلکس چهار یا پنج عامل از قبیل بانک دریافت کننده، تاریخ ارسال پیام، شماره ردیف پیام، مبلغ و نوع ارز در محاسبه رمز به کار برده می شود. از این رو زمانی که پیام رمزداري در اختیار مشتري قرار می گیرد، رمز را محو میکند تا مشتري نتواند رمز را کشف کند، زیرا اگر کسی تا حدودي به علم ریاضی آشنا باشد، با در دست داشتن چندین پیام رمزدار مبادله شده بین دو بانک قادر به کشف رمز خواهد بود، ولی در سوئیفت ابتدا باید کلید رمز سوئیفت بین دو کارگزار رد و بدل شده باشد و رمز با به کارگیري یک الگوریتم  پیچیده ریاضی که کل یه حروف پیام از آغاز تا پایان در محاسبه رمز به کار گرفته می شوند، محاسبه و به پیام اضافه می کند و در مقصد سیستم رمز را کنترل و در صورت صحت تأیید می کند.

به عبارتی عمل رمزدهی و کشف رمز به صورت خودکار به وسیله سیستم انجام می گیرد. علاوه بر رمز یاد شده، رمز دیگري نیز به وسیله سوئیفت به پیام اضافه می شود و نشان دهنده ي این است که پیام تحویل شده کاملاً مطابق با پیام دریافتی بوده است.

ب - با استفاده از دستگاهی به نام Encriptor  در سایت سوئیفت مبدأ پیام به هم ریخته و از حالت خوانا بودن آن خارج می شود و در شبکه مخابراتی بین المللی قرار می گیرد و هیچ کس حتی اگر بتواند به پیام سوئیفتی دسترسی داشته باشد، قادر به خواندن یا تغییر در پیام نخواهد بود و فقط در سایت سوئیفت مقصد پیام به وسیله دستگاه دیگري به نام Decriptor به طور منظم اولیه که قابل 

خواندن به وسیله ترمینال باشد، در می آید، در صورتی که در تلکس به این صورت نبوده و اگر منبعی به خطوط مخابراتی دسترسی یابد، پیام قابل خواندن و تغییر دادن است. سیستم فقط توسط افراد مجاز در حدود اختیارات تعیین شده قابل بهره برداري است.

به عبارتی ورود به سیستم و تقسیم وظایف کاربران توسط دو مسئول بانک که کلید اصلی توسط سوئیفت در اختیارشان قرار گرفته است، اجازه ورود به سیستم و تعیین یک قسمت از دو قسمت کلید رمز کاربران را دارند.

کاربران با دریافت هر دو قسمت کلید رمز (Password) منحصر به فرد از این مسئولان و قرار دادن آن در کنار هم اجازه ورود به شبکه سوئیفت و کار با آن را در حد اختیارات تعیین شده خواهند داشت. کلید رمز کاربر همانند امضاي او است. به منظور جلوگیري از سوء ا ستفاده هاي احتمالی اگر رمز کاربري غلط وارد شود، سیستم براي آن کاربر قفل می شود و حداقل هر سه ماه یک بار کاربران اجبار به تغییر رمز خود دارند.

• سرعت:

سرعت انتقال پیام در سیستم سوئیفت بسیار بالا است . ارسال پیام چند ثانیه بیشتر طول نمیکشد و به محض ارسال آن از طریق شبکه سوئیفت توسط آخرین امضاي مجاز، بلافاصله پیام تحویل سوئیفت می شود، ولی در تلکس این امر به سادگی ممکن نیست و در مواقعی که خط اشغال باشد، شاید ساعت ها طول بکشد.

سوئیفت با دریافت پیام مسئولیت تحویل فوري پیام به دریافت کننده را به عهده دارد و در صورتی که در ساعات کاري دریافت کننده پیام، بنا به علل خارج از کنترل سوئیفت، امکان تحویل پیام با یازده مراجعه به دریافت کننده در عرض یک و نیم ساعت فراهم نباشد پیام را به ارسال کننده عودت می دهد.

مقررات سوئیفت اعلام می دارد هر عضو شبکه سوئیفت باید حداقل در روزهاي کاري هشت ساعت آمادگی دریافت پیام را داشته باشد و اگر از مقررات عدول کرد، باید به سوئیفت پاسخگو باشد.

• هزینه مخابره پیام ها:

هزینه مخابره پیام از طریق سیستم سوئیفت در مقایسه با سایر سیستم ها کمتر است و به صورت کاراکتري مورد محاسبه قرار می گیرد .هر چه تعداد پیام ارسالی استفاده کنندگان بیشتر شود، هزینه هر پیام ارزانتر می شود.

در ضمن کارمزد دریافتی کارگزاران براي اجراي پیام هاي سوئیفتی و تلکس متفاوت است و تقریباً کارمزد اجراي یک پیام سوئیفتی با توجه به این که نیاز به نیروي انسانی ندارد و توسط رایانه خوانده و اجرا می شود، بین یک دوم تا یک سوم کارمزد اجراي یک پیام تلکسی که نیروي انسانی می باید آن را اجرا کند، است.

• قابلیت دست یابی:

سیستم سوئیفت به صورت شبانه روزي و بدون تعطیلی خدمات ارائه می دهد. به این معنی که در هر زمان و مقطعی تنظیم پیام و ارسال آن براي کارگزار امکان پذیر است.

آشنایی با سازمان سوئیفت

سوئیفت یک مؤسسه تعاونی یا به عبارتی دیگر یک مؤسسه غیرانتفاعی است که به بانک هاي عضو تعلق دارد و از سوي اعضا کنترل می شود و براي تأمین اهداف مشترك آنها طرح ریزي شده است، بالطبع از طرف اعضا با پرداخت حق عضویت و هزینه تعداد پیام ارسال تأمین مالی می شود و مدیریت آن را هم به عهده اعضا است.

به استناد ماده 14 اساسنامه سوئیفت، اعضاي 25 نفري هیأت مدیره سوئیفت را بانک هاي عضو انتخاب می کنند و هر بانکی که بیش از 1.5% سهام سوئیفت را در اختیار داشته باشد، می تواند یک عضو هیأت مدیره را معرف کند. (میزان سهام اختصاصی هر عضو هر سه سال یک بار با توجه به میزان پیام هاي ارسالی عضو از طریق شبکه تعیین می شود).

اگر عضوي بیش از 6 درصد سهم سوئیفت را در اختیار داشته باشد، می تواند حداکثر دو عضو هیأت مدیره معرفی کند و کشورهایی که کمتر از 1.5% سهام را دارند، می توانند به طور مشترك به شرطی که تعداد سهام آنها بیش از یک و نیم درصد شود، یک عضو هیأت مدیره معرفی کنند. سود عملیاتی این مؤسسه تعاونی بالطبع به اعضا تعلق دارد و می بایست بین اعضا تقسیم شود، ولی سوئیفت این عمل را انجام نمی دهد و سود حاصله را براي سرمایه گذاري مجدد و کاهش هزینه پیام سوئیفتی در سال بعد استفاده می کند.

چه کسانی از سوئیف استفاده می کنند؟

• اعضا: ادارات مرکزي بانک ها به عنوان اعضا شناخته می شوند که سهامداران سوئیفت هستند . مثل اداره مرکزي بانک صادرات یا بانک ملی در تهران که یک عضو و سهام دار هستند.
• اعضاي فرعی: شعب خارج از کشور اعضا یا شرکت هاي فرعی که بیش از 90 درصد سهام آن متعلق به عضو باشد به عنوان اعضاي فرعی پذیرفته می شوند. مثلاً شعب خارج از کشور بانک هاي ایرانی، که عضویت آن ها بعد از پذیرفته شدن بانک هاي ایرانی به عنوان عضو، تحت عنوان عضو فرعی پذیرفته شدند.
• شرکت کنندگان: اعضاي غیر بانکی که در یکی از رشته هاي عملیات بانکی فعال هستند، مثل دلال هاي بورس که در رشته هاي مختلف از قبیل خرید و فروش ارز، سهام و امثالهم فعالیت دارند. اعضا و اعضاي فرعی می توانند از کلیه خدمات سوئیفت بهره مند شوند. ولی شرکت کنندگان فقط می توانند یک نوع پیام خاص را با توجه به تخصصی که دارند، ارسال و دریافت کنند. به عبارتی اعضا و اعضاي فرعی می توانند از کلیه امکانات سوئیفت بهره مند شوند، ولی شرکت کنندگان از امکانات محدود با توجه به رشته تخصصی خود می توانند استفاده کنند.

شرایط عضویت یک کشور در سوئیفت

قبل از این که عضویت یک کشور در سوئیفت از سوي هیأت مدیره مورد بررسی قرار گیرد، می باید پذیرش سه شرط زیر توسط کشور متقاضی به سوئیفت اعلام شود:

• تأسیس سایت سوئیفت:(S.A.P):

می بایست در صورت نیاز به راه اندازي سایت در کشور متقاضی، محلی به سوئیفت اجاره داده شود تا با هزینه خود یک سایت سوئیفت در آنجا راه اندازي کند.

• معافیت مالیاتی:

در ارایه گواهی مبنی بر معافیت از پرداخت مالیات، چون نرخ مالیاتی در کشورهاي مختلف متفاوت است، در صورت رعایت آن، با همه اعضا رفتار یکسان می شود.

• خط انتقال دیتا:

یک خط انتقال دیتا بین المللی به منظور انتقال پیام ها از سایت سوئیفت به خارج از کشور حداقل براي اجاره پنج ساله به هزینه سوئیفت می باید در اختیارش قرار داد.

عضویت بانک هاي ایرانی در سوئیفت

سال 1364: کارشناسان بانک مرکزي بررسی هاي اولیه را براي عضویت بانک هاي ایرانی در سوئیفت انجام دادند. ارزیابی مطلوب و پیشنهاد عضویت بانک هاي ایرانی داده شده، ولی با توجه به وقوع جنگ تحمیلی و اولویت هاي اساسی تر به تعویق افتاد.

سال 1369: بانک مرکزي هیأتی را مأمور هماهنگی با بانک هاي تجاري به منظور عضویت در سوئیفت کرد.

سال 1370: پس از هماهنگی هاي لازم با بانک هاي تجاري تقاضاي عضویت سیستم بانکی ایران توسط بانک مرکزي به سوئیفت ارائه شد.

سال 1371: پس از ارائه سه پیش شرط عضویت به سوئیفت، بانک مرکزي به همراه پنج بانک تجاري صادرات، ملی، تجارت، ملت و سپه در آذرماه پذیرفته شد.

سال 1372: پس از راه اندازي سایت، خرید تجهیزات نرم افزاري و سخت افزاري و نصب آن ها در چهاردهم آذرماه بانک ملی ایران به شبکه سوئیفت ملحق شد.

سال 1376: قبول عضویت و الحاق بانک توسعه صادرات.

سال 1377: قبول عضویت بانک صنعت و معدن و تقاضاي عضویت بانک رفاه کارگران.

سال 1378 : الحاق بانک صنعت و معدن و رفاه کارگران.

شبکه سوئیفت چیست؟

اگر تعداد پیام هاي ارسالی یک کشور به حدي باشد که نیاز به راه اندازي سایت سوئیفت در کشور متقاضی عضویت باشد، سوئیفت یک سایت در آن کشور تأسیس می کند. در غیر این صورت پیام هاي کشور متقاضی را به سایت سوئیفت کشور همسایه منتقل می کند. هر سایت سوئیفت زیر چتر یکی از دو مرکزي عملیاتی سوئیفت که در هلند و آمریکا مستقر هستند، قرار دارد.

کشورها با توجه به وضعیت جغرافیایی خود زیر چتر حمایتی یکی از دو سایت آمریکا یا هلند قرار دارند. مراکز عملیاتی هلند و آمریکا پشتیبان هم نیز هستند. به عبارتی، اگر یکی از آنها از مدار به علت نقص فنی خارج شود ، بلافاصله دیگري جایگزین می شود.

استفاده کنندگان از سوئیفت مسئولیت دارند که پیام هاي خود را به سایت سوئیفت رسانیده و تحویل دهند. از آن جا به بعد تا سایت سوئیفت کشور مقصد پیام، مسئولیت تحویل پیام به عهده سوئیفت است. انتقال پیام از سایت سوئیفت در کشور مبدأ از طریق خطوط انتقال دیتا و یا خطوط تلفن معمولی با نصب مودم امکان پذیر است و اعضا موظفند یک خط پشتیبانی نیز به سوئیفت معرفی کنند که در مواقع اضطراري که خط اصلی از مدار خارج است، سوئیفت بتواند پیام ها را تحویل دهد.

انواع پیام هاي سوئیفت

به منظور سهولت در امر مخابره و دریافت پیام بین سوئیفت و اعضا با یکدیگر، سوئیفت مبادرت به طبقه بندي پیام هاي مختلف در ده گروه صفر تا 9 به شرح زیر کرده است که گروه صفر پیام هاي سیستمی بین اعضاء و سوئیفت و گروه یک تا نه پیام هاي مالی بین اعضا هستند:

• پیام هاي گروه صفر: بین اعضا و سوئیفت.
• پیام هاي گروه یک: انتقال وجوه بین حساب مشتریان، اعلامیه چک، دستور عدم پرداخت چک و...
• پیام هاي گروه دو: انتقال وجوه بین بانک ها و بین حساب هاي مختلف یک بانک.
• پیام هاي گروه سه: تأییدیه معاملات ارزي.
• پیام هاي گروه چهار: وصولی ها.
• پیام هاي گروه پنج: سهام و اوراق قرضه.
• پیام هاي گروه شش: فلزات گران بها، وام هاي سندیکایی.
• پیام هاي گروه هفت: اعتبار اسنادي، ضمانت نامه.
• پیام هاي گروه هشت: تراولر چک.
• پیام هاي گروه نه: صورت حساب، اعلامیه بدهکار و بستانکار.