قانون مالیات بر ارزش افزوده

بخش عمده‌ای از درآمد دولت‌ها را مالیات تشکیل می‌دهد. منظور از مالیات، سود فعالیت‌های اقتصادی یا بخشی از درآمد جامعه است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به دولت انتقال داده می‌شود. مالیات انواع مختلفی دارد که زیرشاخه‌های مستقیم و غیرمستقیم را تشکیل می‌دهند. برای مثال نوع غیرمستقیم شامل مالیات بر واردات، بر مصرف و فروش کالا و خدمات و مالیات بر ارزش افزوده است که در ادامه قصد داریم در رابطه با مورد آخر و روش محاسبه آن اطلاعات کاملی در اختیار شما مخاطبان گرامی قرار دهیم.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

در سال ۱۳۸۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده در مجلس شورای اسلامی ایران به تصویب رسید. طبق این قانون منظور از ارزش افزوده تفاوتی است که بین ارزش کالا و خدمات عرضه شده و کالا و خدمات خریداری شده، در دوره‌ای معین وجود دارد. به عبارت دیگر اگر تولید و عرضه کالا یا خدمتی در چند مرحله انجام شود در هر مرحله ارزشی به آن اضافه می‌گردد که همان ارزش افزوده است.

توضیح مفهوم ارزش افزوده با یک مثال

برای درک بهتر مفهوم ارزش افزوده بهتر است مراحل تولید یک کیک خوراکی را در نظر بگیرید. زنجیره تولید کیک خوراکی شامل تولید گندم؛ تبدیل آن به آرد؛ تهیه خمیر با استفاده از آرد، تخم‌مرغ، شیر و افزودنی‌های لازم و در نهایت پخت خمیر برای تبدیل آن به کیک می‌شود. در هر مرحله از این زنجیره ارزشی به ماده اولیه یا همان آرد اضافه خواهد شد و در نهایت کالایی به نام کیک خوراکی تولید می‎گردد.

انواع مالیات ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده دارای سه نوع تولیدی، درآمدی و مصرفی است. بنابراین این نوع مالیات روی زنجیره کامل تولید، توزیع و مصرف تقسیم شده و فقط شامل مصرف‌کننده نمی‌شود. در واقع به این‌ صورت می‌توان هزینه سنگین مالیات را از دوش یک قشر خاص مانند تولیدکنندگان یا مصرف‌کنندگان برداشته و آن را در تمامی چرخه تولید تا مصرف تقسیم کرد.
البته باید در نظر داشته باشید که برخی از کالاهای مصرفی معاف از مالیات ارزش افزوده بوده و همچنین برخی از تولیدکنندگان نیز طبق شرایطی معاف از پرداخت این نوع مالیات خواهند شد.

روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران به صورت غیرمستقیم است. در واقع ابتدا تولیدکننده، سپس عرضه‌کننده و در نهایت مصرف‌کننده باید مالیات ارزش افزوده کالاهای مختلف را پرداخت کنند که فرمول محاسبه آن به صورت زیر است:

ارزش کالا + (ارزش کالا * نرخ مالیات ارزش افزوده) = ارزش نهایی کالا که توسط مصرف‌کننده به فروشنده پرداخت می‌شود

بنابراین فروشندگان در هنگام فروش کالاهای مختلف باید مالیات کالا را نیز محاسبه کرده و سپس آن را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنند. اما با توجه به اینکه فروشنده یک‌بار در حین خرید کالا مالیات ارزش افزوده آن را نیز پرداخت کرده، مالیاتی که به دولت می‌پردازد شامل مابه‌التفاوت مالیات ارزش افزوده پرداختی و دریافتی او خواهد بود که نحوه محاسبه آن در فرمول بالا ارائه شد.

نحوه محاسبه مالیات ارزش افزوده با ذکر مثال

اگر کالایی ۵ هزار تومان قیمت داشته باشد، با احتساب ۹ درصد مالیات ارزش افزوده، با قیمت ۵۴۵۰ تومان به فروش می‌رسد. در این مثال مبلغ ۴۵۰ تومان مالیات ارزش افزوده کالای مورد نظر خواهد بود.
اگر بخواهیم فرمول محاسبه مالیات ارزش افزوده را ساده‌تر کنیم، می‌توان از طریق زیر قیمت نهایی کالایی ۵۰۰۰ تومانی را با احتساب 9 درصد مالیات ارزش افزوده محاسبه کرد:

5450 = (9% * 5000) + 5000

اما مثال دیگر برای محاسبه مالیات ارزش افزوده چیپس خوراکی است. فرض کنید قصد خریداری انگشتری طلا به قیمت 7 میلیون تومان را دارید که علاوه بر آن بریا مثال مبلغ 100 هزار تومان هم اجرت دریافت می شود. در این صورت فروشنده ۹ درصد مالیات ارزش افزوده را به قیمت اصلی انگشتر اضافه نمی کند بلکه بر اساس قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده که از 13 دی ماه به اجرا درآمده است در مورد طلا 9% بر روی اجرت و سود فروشنده دریافت می شود و در نهایت باید مبلغی معادل 7.109.000 تومان را که 9 هزار تومان آن شامل مالیات ارزش افزوده است به فروشنده پرداخت کنید.

درصد مالیات بر ارزش افزوده

حال که با مفهوم کلی مالیات بر ارزش افزوده و نحوه محاسبه آن آشنا شدیم، بهتر است در رابطه با درصد مالیات ارزش افزوده نیز اطلاعات کامل‌تری را در اختیارتان قرار دهیم.

همان طور که گفته شد قانون مالیات ارزش افزوده در سال ۱۳۸۷ در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ایران به تصویب رسید. در این سال ضریب مالیات ارزش افزوده ۳ درصد بود که 1.5 درصد آن ضریب مالیات و 1.5 درصد دیگر به‌عنوان ضریب عوارض در نظر گرفته می‌شد. از آن سال تاکنون مواردی مانند افزایش قیمت کالاهای مختلف و به دنبال آن افزایش نرخ تورم باعث شد تا ضریب مالیات ارزش افزوده ۶ درصد افزایش پیدا کرده و در سال ۱۴۰۱ به ۹ درصد برسد. در واقع از سال 1387 تا سال ۱۳۸۹ این ضریب همان 3 درصد باقی ماند و در سال ۱۳۹۰ به ۴ درصد افزایش پیدا کرد. این ضریب تا سال 1393 به افزایش خود ادامه داد و در نهایت به 8 درصد رسید.

سپس در سال ۱۳۹۴ نرخ جدیدی به تصویب رسید که برحسب آن 3 درصد ضریب عوارض و 6 درصد ضریب مالیات روی کالاهای مختلف در نظر گرفته می‌شد. بنابراین در این سال ضریب مالیات ارزش افزوده به ۹ درصد رسید. 
از این سال تا 1400 مالیات ارزش افزوده ثابت ماند اما در سال ۱۴۰۱ ضریب عوارض حذف شد و در حال حاضر تنها ضریب مالیات مورد محاسبه قرار می‌گیرد که همان ۹ درصد گذشته را شامل می‌شود.

موارد معاف و مشمول مالیات بر ارزش افزوده

در جزئیات متن قانون مالیات بر ارزش افزوده به معافیت‌های مالیاتی برخی از کالاها و خدمات پرداخته شده است که در ادامه آن‌ها را معرفی کرده و سپس مشاغل مشمول مالیات ارزش افزوده را شرح می‌دهیم.

معافیت‌های قانون مالیات ارزش افزوده

برای واردات و عرضه کالاهای زیر طرح معافیت مالیات ارزش افزوده در نظر گرفته شده است:

    1. محصولات کشاورزی فرآوری نشده
    2. دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان
    3. اقلام اساسی شامل: آرد خبازی، نان، گوشت، شیر، پنیر، روغن نباتی، قند، شکر، برنج، حبوبات، سویا و شیرخشک کودک
    4. انواع کود، سم، بذر و نهال
    5. اموال غیرمنقول از جمله: زمین، آپارتمان، ویلا و...
    6. انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی
    7. فرش دستباف
    8. خوراک دام و طیور
    9. کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
    10. کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیئت وزیران و حوزه‌های علمیه با تأیید حوزه گیرنده هدایا
    11. کالاهایی که به همراه مسافران و برای استفاده شخصی آن‌ها تا میزان معافیت تعیین‎شده، طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور می‌گردد. اگر میزان این اقلام از حد مجاز بیشتر شود، به آن‌ها مالیات تعلق می‎گیرد.
    12. رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت 6 ماه از تاریخ تصویب قانون مالیات ارزش افزوده به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.
    13. کالاهایی با مصارف صرفاً دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی بر اساس فهرستی که به پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد. این فهرست از اولین دوره مالیاتی پس از تصویب هیئت وزیران قابل اجرا می‎باشد.

همچنین برای ارائه خدمات زیر طرح معافیت مالیات بر ارزش افزوده در نظر گرفته شده است:

    1. خدمات ‌درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توان‎بخشی و حمایتی
    2. خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها، مؤسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجاز و صندوق تعاون
    3. خدمات حمل و نقل عمومی و مسافری درون و برون‌شهری هوایی، جاده‌ای، ریلی و دریایی
    4. خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات‌های مستقیم
    5. تمامی خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آئین‌نامه‌ای که با پیشنهاد وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان ‌و آموزش ‌پزشکی، آموزش ‌و پرورش و کار و امور اجتماعی، ظرف ‌مدت 6 ‌ماه از تاریخ تصویب ‌قانون مالیات ارزش افزوده به تصویب هیئت ‌وزیران می‌رسد.

مشمولان قانون مالیات ارزش افزوده

طبق قانون مالیات بر ارزش افزوده، مشاغل زیر موظف به پرداخت این نوع مالیات هستند:

    1. کلیه واردکنندگان و صادرکنندگان
    2. کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی و صنعتی
    3. بهره‌برداران معادن
    4. ارائه‌دهندگان خدمات حسابداری، حسابرسی، دفترداری و همچنین خدمات مالی
    5. حسابداران رسمی شاغل و مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
    6. ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای
    7. ارائه‌دهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانه‌ای سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و طراحی سیستم
    8. مؤسسات حمل‌ونقل موتوری و باربری زمینی، دریایی و هوایی به غیر از مؤسسات حمل مسافر
    9. مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور
    10. مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی
    11. فروشندگان طلا و جواهر
    12. هتل‌ها، متل‌ها، و مهمان‌سراها
    13. بنکداران، عمده‌فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
    14. نمایندگان موسسه‌های تجاری و صنعتی داخلی و خارجی
    15. فروشندگان آهن‌آلات

    16. مالکان مراکز ارتباطات رایانه‌ای، دفاتر خدمات ارتباطی، دفاتر خدمات دولت الکترونیک و دفاتر خدمات الکترونیک شهر
    17. مالکان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
    18. اغذیه‌فروشی‌های زنجیره‌ای با مالکیت یا نام و نشان تجاری واحد
    19. مالکان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی
    20. مالکان تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها
    21. چلوکبابی‌ها، سالن‌های غذاخوری و سفره‌خانه‌های سنتی
    22. مالکان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های خودرو و بنگاه معاملات املاک
    23. مالکان تعمیرگاه‌های مجاز خودرو
    24. چاپخانه‌داران
    25. مالکان دفاتر اسناد رسمی

نحوه پرداخت مالیات بر ارزش افزوده

تسویه مالیات بر ارزش افزوده با سازمان امور مالیاتی به صورت فصلی است. در واقع فروشندگان کالا یا ارائه‌دهندگان خدمات باید هر 3 ماه یک‌بار برای تسویه‎حساب و پرداخت مالیات ارزش افزوده اقدام کنند. برای این ‌کار مهلت 15 روزه‌ای در نظر گرفته می‎شود؛ برای مثال تسویه‌حساب پاییز باید تا 15 دی همان سال انجام شود در غیر این‌صورت جرائمی برای خاطیان در نظر گرفته خواهد شد.

معرفی سامانه مالیات ارزش افزوده

برای پرداخت مالیات بر ارزش افزوده باید به سامانه مالیات ارزش افزوده به‌نام evat  مراجعه کنید.
درصورتی‌که تا به حال در این وب‎سایت، حساب کاربری ایجاد نکرده‎اید گزینه «مراحل انجام ثبت‎نام» را انتخاب کنید و پس از ثبت‌نام وارد اکانت خود شوید. به این‌صورت می‌توانید بعد از استعلام گواهی ارزش افزوده، برای ثبت اظهارنامه مالیاتی خود اقدام نمایید.
ذکر این نکته نیز ضروری است که در پایان هر فصل باید برای ثبت اظهارنامه مالیاتی در وب‎سایت مالیات ارزش افزوده اقدام کنید در غیر این‌صورت جریمه خواهید شد.
مواردی که باعث جریمه مشمولان پرداخت مالیات ارزش افزوده می‏شود در ادامه ذکر خواهد شد:

• عدم ثبت‌نام در سامانه در مهلت مقرر
• عدم صدور صورت‌حساب برای خریدار کالا یا خدمات
• ثبت اشتباه بهای ریالی کالا یا خدمات در صورتحساب رسمی دارای کد اقتصادی
• عدم ثبت و تکمیل اطلاعات صورتحساب رسمی
• عدم تحویل اظهارنامه قانونی
• عدم پرداخت بدهی‌های قبلی در مهلت مقرر

آیا مالیات بر ارزش افزوده تمامی کالاها و خدمات ثابت است؟

اکثر کالاها و خدمات قابل ارائه در ایران مشمول 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده هستند اما برای برخی از کالاهای اساسی یا مضر این ضریب متفاوت است.
در آخرین اطلاع‌رسانی سامانه مالیات ارزش افزوده اعلام شد که برای واردات 13 کالای اساسی شامل: گندم، حبوبات (نخود، عدس، لوبیا، ماش)، قند و شکر (وارداتی یا تولید داخل کشور)، گوشت قرمز، چای، دانه‌های روغنی، برنج و انواع روغن خام، مالیات بر ارزش افزوده‌ای به میزان 1 درصد در نظر گرفته شده است.

علاوه بر آن برای واردات داروهای کمیاب نیز نرخ 2 درصد برای مالیات ارزش افزوده در نظر گرفته شده است.
اما در رابطه با کالاهای مضر از جمله دخانیات و نوشابه، نرخ مالیات ارزش افزوده بالاتر از 9 درصد است.
طبق قوانین جدید انواع دخانیات تولید داخل از جمله سیگار، توتون و تنباکو با ضریب 25 درصد به فروش می‌رسند.

همچنین برای دخانیات وارداتی ضریب 65 درصد در نظر گرفته شده است.
انواع نوشابه قندی گازدار تولید داخل نیز با ضریب 16 درصد عرضه می‏شوند. همچنین انواع نوشابه یا دیگر محصولات مضر وارداتی (به جز دخانیات) مشمول 36 درصد مالیات ارزش افزوده می‏شوند.

سخن آخر
در این مقاله به توضیح مالیات بر ارزش افزوده، روش محاسبه آن، کالا و خدمات معاف یا مشمول این قانون، نحوه پرداخت مالیات ارزش افزوده و... پرداختیم. امیدواریم این مقاله مورد توجه شما مخاطبان گرامی قرار گرفته باشد. در انتها پیشنهاد می‌دهیم تا برای کسب اطلاعات کامل‌تر در این رابطه از کارشناسان ما در شرکت حسابداری مالی کده کمک بگیرید. به این‌صورت می‌توانید در رابطه با تمامی مشاغل مشمول مالیات ارزش افزوده و ضریب مالیات کالا و خدمات مختلف اطلاعات دقیقی کسب کرده و سپس برای ثبت اظهارنامه مالیاتی اقدام کنید. در انتها از همراهی شما با مالی کده سپاس‌گزاریم.

مشاور مالیاتی شما مالی کده